Không thể chờ mãi

Tháng Sáu là thời điểm Bộ VH-TT-DL phải trình Thủ tướng Chính phủ dự thảo Nghị định về việc xét tặng danh hiệu nghệ nhân (NN) nhân dân và NN ưu tú. Tuy nhiên, Bộ lại tiếp kiến xin lùi hạn. Nghệ nhân Hà Thị Cầu đã mất trước khi nhận được sự đãi ngộ Sau 10 năm luận bàn, lý do chậm trễ trong việc xét tặng được đưa ra vẫn quẩn quanh là thiếu cơ sở pháp lý, do vướng mắc với Bộ Công thương về việc phong tặng NN ngành nghề thủ công, bị ách lại vì vướng Luật Di sản. Chưa hết, hiện quy chế hủi NN của các tỉnh, thành thị cũng diễn tả nhiều bất cập. Như tỉnh Bắc Ninh, cứ phải 80 tuổi mới được phong tặng NN. Mà từ lúc được tỉnh hủi NN, chờ được Nhà nước làm xong Nghị định để được hưởng các đãi ngộ, 10 năm vẫn chưa xong, liệu mấy NN còn sống mà nhận chế độ? Ngày 3/3 vừa qua, “Người hát xẩm rút cục của thế kỷ XX” Hà Thị Cầu đã ra đi. Ở tuổi ngoài 80, “báu vật sống” ra đi trong lặng lẽ, nghèo khó. Khi còn sống, chưa bao giờ gia đình NN Hà Thị Cầu thoát khỏi diện hộ nghèo. Cho đến tận khi chia tay cõi đời, NN Hà Thị Cầu vẫn chẳng mua nổi cái chăn ấm, nếu không được học trò tặng. Sau ngày “báu vật sống” ra đi, tỉnh Ninh Bình, quê hương bà Cầu, đã tổ chức buổi công diễn nghệ thuật hát xẩm để hoài tưởng cố NN, song song vinh danh những đóng góp của bà cho nghề hát xẩm. Tỉnh này cũng tuyên bố bỏ ra kinh phí hàng chục tỷ đồng để sưu tầm, soạn, truyền dạy và phổ biến các bài hát xẩm, đồng thời từng bước xây dựng và hoàn thiện hồ sơ về nghệ thuật hát xẩm đệ UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn. Thế mới thấy, tiền chẳng thiếu, chỉ thiếu sự quan tâm và cơ chế để các NN như bà Hà Thị Cầu có cuộc sống những năm cuối đời bớt khốn khó hơn. Trước bà Cầu, NN Phan Thị Mơn - NN ca trù Cổ Đạm, Hà Tĩnh cũng đã ra đi khi chưa được hưởng bất kỳ đãi ngộ nào của Nhà nước, dù bà có tên trong hồ sơ trình UNESCO xác nhận ca trù là Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn của nhân loại. Số NN còn sống của di sản phi vật thể ca trù cũng chẳng được quan hoài hơn. Các NN Vũ Văn Hồng, Nguyễn Thị Sinh, Nguyễn Phú Đẹ... Đều ở tuổi ngoài 90, liệu có còn nhịp để hưởng những chính sách đãi ngộ của quốc gia? Không lẽ, khi Nghị định trên được chuẩn y, chuyện phong tặng sẽ đổi thành truy tặng? Bởi theo GS-TSKH Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, có tới 70-80% NN thuộc diện được xem xét cùi danh hiệu đều đã ở tuổi gần đất xa trời. Chua xót thay! M. I. N. H